“Η ασθενής κα Β., 45 ετών, παραπέμφθηκε από τον παθολόγο της για ψυχοθεραπεία με σκοπό να αμβλύνει τα συμπτώματα του χρόνιου πόνου που την ταλαιπωρούσε και άλλων παθήσεων που αντιμετώπιζε, όπως το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου και την κατάθλιψη.
Όταν κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπευτικής συνεδρίας αναδύθηκαν συναισθηματικές συγκρούσεις της παιδικής ηλικίας, καθώς υπήρξε παιδί που δέχτηκε συστηματικά την τιμωρία ως μέσο αρνητικής ενίσχυσης συμπεριφορών της, εξέφρασε εξω-λεκτικά (με την έκφραση του προσώπου της) αρνητικώς φορτισμένα συναισθήματα όπως λύπη, ντροπή, φόβο. Ωστόσο, παρουσίασε δυσχέρεια να ορίσει λεκτικά τα αρνητικά συναισθήματά της όταν της ζητήθηκε, καθώς και αδυναμία να τα αντιληφθεί και να τα επεξεργαστεί.
Επίσης, συνάντησε σημαντική δυσκολία να συσχετίσει τα αρνητικά της συναισθήματα με προσωπικές της μνήμες και ψυχολογικά βιώματα. Συγκεκριμένα, αντιμετώπισε δυσχέρεια στην αναγνώριση του θυμού της.
Όταν τα αρνητικά της συναισθήματα έγιναν εντονότερα, μετατόπισε την προσοχή της εμμένοντας στα σωματικά της συμπτώματα (σωματικός πόνος) παραγκωνίζοντας την αναγνώριση των συναισθημάτων της και την επεξεργασία τους. Παραδόξως υπέδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για τα συναισθήματα των άλλων και κατάφερε να αναγνωρίσει επιτυχώς το συναισθηματικό φάσμα τρίτων συμπεριλαμβανομένου και του ψυχοθεραπευτή. Η θεραπευτική συμμαχία ευοδώθηκε με το πέρασμα της ψυχοθεραπείας και η ασθενής κατάφερε να κατακτήσει πιο προσαρμοστικούς μηχανισμούς για την έκφραση και εξωτερίκευση των συναισθημάτων της.
Η Β. έλαβε Γνωσιακή Συμπεριφορική θεραπευτική παρέμβαση που στόχευε στην ανάπτυξη στρατηγικών επικοινωνίας με την οικογένεια και στην εφαρμογή βιωματικών ασκήσεων με σκοπό να ενισχύσει τη λεκτική εξωτερίκευση των αρνητικών συναισθημάτων της και την αποτελεσματικότερη διαχείρισή τους (κυρίως του θυμού της). Η εκμάθηση και εφαρμογή αυτών των γνωστικών στρατηγικών συνέβαλε στη σημαντική μείωση του σωματικού πόνου, των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων και της δυσπραγίας που αντιμετώπιζε στη διαμόρφωση ουσιαστικών διαπροσωπικών σχέσεων”.
Τι είναι η αλεξιθυμία;
Το άνωθεν περιστατικό είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ατόμου που παρουσιάζει αλεξιθυμία (Lumley, Neely & Burger, 2007). Η αλεξιθυμία προέρχεται ετυμολογικά από το ρήμα «αλέξω» που σημαίνει απωθώ (π.χ. αλεξικέραυνο, απωθεί τον κεραυνό) και «θυμός» που σημαίνει συναίσθημα (θυμικό). Η αλεξιθυμία επομένως είναι η απώθηση του θυμικού οργάνου, δηλαδή η αδυναμία αναγνώρισης, επεξεργασίας, έκφρασης και κατανόησης των συναισθημάτων του ίδιου του ατόμου.
Ο Σιφναίος όρισε την αλεξιθυμία (1967) ως το σύνολο των δυσπροσαρμοστικών γνωστικών στρατηγικών του ατόμου που σχετίζονται με τη δυσκολία αναγνώρισης, περιγραφής και εξωτερίκευσης συναισθημάτων καθώς και την έλλειψη φαντασίας. Τα αλεξιθυμικά άτομα παρουσιάζουν αδυναμία στη ρύθμιση και διαχείριση των συναισθημάτων τους.
Η φαντασία είναι ένα νοητικό κατασκευαστικό μέσο που δίνει τη δυνατότητα στο άτομο να φανταστεί τον εαυτό του σε διαφορετικά πλαίσια, να οραματιστεί τις επιθυμίες του και να γίνει παρατηρητής της φαντασιακής ανακατασκευής του Εαυτού του και του περιβάλλοντός του. Στα αλεξιθυμικά άτομα, το φαντασιακό αυτό εύρος είναι περιορισμένο ή ελλιπές παρακωλύοντας την ενδοσκόπηση και την ικανότητα σχηματισμού της νοητικής αναπαράστασης και ανακατασκευής του Εαυτού.
Συνοπτικά, η αλεξιθυμία χαρακτηρίζεται από:
- δυσκολία στην περιγραφή και έκφραση συναισθημάτων
- περιορισμένο συναισθηματικό λεξιλόγιο
- δυσκολία διάκρισης συναισθημάτων
- δυσκολία διαχωρισμού ενός συναισθήματος από μία σωματική ενόχληση (π.χ. το άγχος το αντιλαμβάνεται ως ταχυκαρδία)
- έλλειψη ικανότητας ενδοσκόπησης
- δυσχέρεια στη σύναψη υγιών διαπροσωπικών και κοινωνικών σχέσεων
- αδυναμία συναισθηματικής οριοθέτησης, διεκδίκησης και υπεράσπισης των συναισθηματικών αναγκών του ατόμου
- διαστρεβλωμένη ερμηνεία των συναισθημάτων των άλλων (να μη συγχέεται ωστόσο με τον αυτισμό)
- απουσία ή έλλειψη φαντασίας
Η αλεξιθυμία αποτελεί τη βάση διαταραχών;
Ο Σιφναίος έθεσε την αλεξιθυμία ως ένα βασικό εκλυτικό παράγοντα της αιτιοπαθογένειας διαφόρων ψυχοσωματικών διαταραχών. Οι ψυχοσωματικές διαταραχές αποτελούν οργανικές διαταραχές που απορρέουν από ψυχογενή αίτια. Η αλεξιθυμία έχει συσχετιστεί κλινικά και ερευνητικά με τις παρακάτω ψυχοσωματικές διαταραχές:
- πεπτικό έλκος
- ελκώδης κολίτιδα
- ιδιοπαθής υπέρταση
- νευροδερματίτιδα
- τοξικοθυρεοειδισμός ή υπερθυρεοειδισμός
- βρογχικό άσθμα
Άτομα με αλεξιθυμία παρουσιάζουν έλλειμμα στη γνωστική επεξεργασία των συναισθημάτων τους. Τα αρνητικά συμπτώματα (π.χ. λύπη, θυμός, ντροπή) δεν εξωτερικεύονται λεκτικά, με αποτέλεσμα να μην εκφράζονται επαρκώς. Σύμφωνα με μελέτες, η αδυναμία έκλυσης των συσσωρευμένων αρνητικών συναισθημάτων που εντοπίζεται στην αλεξιθυμία, συσχετίζεται με σωματοποιημένα συμπτώματα και διαταραχές όπως:
- διαταραχές πρόσληψης τροφής
- διαβήτης
- ινομυαλγία
- χρόνιος πόνος
- υπέρταση
- κατάθλιψη
- γαστρεντερικές διαταραχές
- μυοσκελετικές διαταραχές
- στεφανιαία νόσος
Επιδημιολογικές μελέτες υποδεικνύουν ότι στο γενικό πληθυσμό ο επιπολασμός της αλεξιθυμίας αγγίζει το 8% των ανδρών και το 1-2% των γυναικών. Η αλεξιθυμία συνοδεύει αρκετές διαταραχές, ωστόσο πολλές φορές η διάγνωσή της παραβλέπεται κλινικά.
Ένα από τα κλινικά εργαλεία που στοχεύει στην εντόπιση της αλεξιθυμίας είναι το Toronto Alexithymia Scale, μία αξιόπιστη ψυχομετρική κλίμακα μέτρησης αλεξιθυμικών συμπτωμάτων. Το 47% των ασθενών με χρόνιο πόνο παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα αλεξιθυμίας.
Άλλες έρευνες υποδεικνύουν ότι η αλεξιθυμία συσχετίζεται με την κατάχρηση ουσιών, τη διαταραχή μετατραυματικού στρες και την εμφάνιση αυτοάνοσων νοσημάτων.
Η αλεξιθυμία φαίνεται να σχετίζεται και με την απορρύθμιση του νευροενδοκρινολογικού άξονα του υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων, ο οποίος άξονας είναι υπεύθυνος για την έκκριση κορτιζόλης του οργανισμού όταν εκτίθεται σε στρεσογόνα ερεθίσματα.
Αποτελέσματα νευρο-απεικονιστικών μεθόδων σε ασθενείς με υψηλά επίπεδα αλεξιθυμίας υπέδειξαν μειωμένη συναπτική δραστηριότητα του μεταιχμιακού συστήματος που αποτελεί το συναισθηματικό κέντρο του εγκεφάλου, καθώς και του μεσολόβιου και του φλοιού της πρόσθιας μοίρας της έλικας του προσαγωγίου.
Θεραπεύεται η αλεξιθυμία;
Η απορρύθμιση της συναισθηματικής απόκρισης του ατόμου στο περιβάλλον του μειώνει την ποιότητα ζωής του, παρεμποδίζοντας τη λειτουργικότητά του σε διαπροσωπικό, κοινωνικό ακόμα και επαγγελματικό επίπεδο. Αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής του ατόμου είναι και τα αρνητικά συναισθήματα, όπως ο θυμός και η λύπη που τόσο συχνά αφορίζονται και «ξορκίζονται» κοινωνικά με έναν αλεξιθυμικό ψυχαναγκασμό.
Η απόκρυψη, η αδυναμία έκφρασης ή έλλειψη επαρκούς επεξεργασίας των αρνητικών συναισθημάτων, τα οποία αποτελούν υγιείς και πανανθρώπινες διεργασίες έκφρασης, αναχαιτίζουν τους ενδοσκοπικούς μηχανισμούς και παρακωλύουν τη διασύνδεση του ατόμου με τον άλλον και τον ίδιο τον Εαυτό. Η υγιής έκφραση συναισθημάτων δρα ως προστατευτικός μηχανισμός αναστολής της ανάπτυξης οργανικών ή και ψυχικών διαταραχών.
Το άτομο μέσω της ψυχοθεραπείας εκπαιδεύεται στην επιστράτευση προσαρμοστικών μεθόδων εξωτερίκευσης, ρύθμισης και επεξεργασίας όλου του φάσματος συναισθημάτων, ανοίγοντας το δίαυλο επικοινωνίας με τους άλλους, ενδυναμώνοντας τις διαπροσωπικές σχέσεις και ευνοώντας την ενδοσκόπηση. Η δραματοθεραπεία, το role-playing, η Γνωσιακή Συμπεριφορική θεραπεία δρουν ευεργετικά στην υγιή έκφραση και ρύθμιση του φάσματος των συναισθημάτων του ατόμου και στην ενδυνάμωση των διαπροσωπικών σχέσεων.
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου